Юридикалык дарек:
Ош, ул. Моминова 11
Телефондор:
0 (3222) 2-71-50 (факс)
0 (555) 34-25-08
Электрондук почта: cvz-mes@mail.ru
Максаты, милдеттери жана функциялары
Кыргыз Республикасынын Өзгөчө кырдаалдар министрлигине караштуу «Сельводзащита» мамлекеттик агенттиги
негизги максаты болуп саналат:
калктуу конуштарды жана айыл чарба жерлерин селдин жана селдин зыяндуу таасиринен коргоо, алардын балансында турган селден коргоочу курулмаларды колдонуу.
Негизги милдеттери болуп төмөнкүлөр саналат:
оңдоо-калыбына келтирүү жана реабилитациялоо иштеринин жылдык жана кыска мөөнөттүү программаларын түзүү жана ишке ашыруу;
сел инфраструктурасын (жээк коргоочу дамбаларды жана сел сактагычтарды) тийиштүү техникалык абалда кармоо;
табигый кырсыктардын алдын алуу жана кесепеттерин жоюу боюнча иштерди аткаруу.
Ал өзүнө жүктөлгөн милдеттерди аткарууда төмөнкү функцияларды аткарат:
колдонуудагы ченемдик-техникалык документтердин негизинде илимий-изилдөө, изилдөө, долбоорлоо, оңдоо жана тейлөө иштеринин комплексин ишке ашыруу;
селден коргоочу курулмаларды долбоорлоо, реабилитациялоо жана эксплуатациялоо жаатында илимий-техникалык иштерди жүргүзүү;
Мамлекеттик агенттиктин аймактык башкармалыктары тарабынан учурдагы селден коргоочу курулмаларды техникалык эксплуатациялоо;
инженердик курулуштарды өз убагында тейлөөнү (капиталдык жана учурдагы оңдоолорду) камсыз кылуу;
инженердик курулуштарды колдонуу менен сел жана сел сууларынын коопсуз өтүүсүн камсыз кылуу;
жаңы коргоочу курулуштарды куруу;
реабилитациялоо, оңдоо-калыбына келтирүү жана авариялык-калыбына келтирүү иштерин жүргүзүү;
дарыялардын нугунун жана агымынын абалын изилдөө жана талдоо;
бир жолку калыбына келтирүү иштеринин чыгымдарын эсептен чыгаруу боюнча сунуштарды даярдоо.
1999-жылы Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн 1999-жылдын 29-октябрындагы No 587 «Селден жана суу ташкындарынан коргоону камсыз кылуучу курулуштарды күтүүнүн жана эксплуатациялоонун тартиби жөнүндө» токтомунун негизинде Айыл жана суу чарба министрлиги Кыргыз Республикасынын Ош суу чарба башкармалыгынын алдында «Сельводзащита» адистештирилген уюму түзүлдү – долбоорлоо жана куруу боюнча заказчынын милдеттерин жүктөө менен айылдык калктуу конуштарды жана айыл чарба жерлерин коргоону камсыз кылуучу инженердик курулуштарды эксплуатациялоо жана тейлөө үчүн. мындай структуралардын.
2005-жылы Кыргыз Республикасынын Президентинин Жарлыгынын негизинде
2005-жылдын 15-октябрындагы № 462 “Органдардын түзүлүшүн өркүндөтүү жөнүндө”
Кыргыз Республикасынын Мамлекеттик администрациясы», Кыргыз Республикасынын Айыл, суу чарба жана кайра иштетүү өнөр жай министрлигинин Суу чарба департаментинин «Сельводзащита» дирекциясынын функциялары жана материалдык базасы Кыргыз Республикасынын Өзгөчө кырдаалдар министрлигине өткөрүлүп берилди. Кыргыз Республикасы.
2014-жылы Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн 2014-жылдын 22-апрелиндеги No 238 “Кыргыз Республикасынын Өзгөчө кырдаалдар министрлигине караштуу “Сельводзащита” мамлекеттик агенттиги жөнүндө” токтомунун негизинде жана түзүмүн оптималдаштыруу максатында Кыргыз Республикасынын Өзгөчө кырдаалдар министрлигинин, Кыргыз Республикасынын Өкмөтү Кыргыз Республикасынын Өзгөчө кырдаалдар министрлигинин алдындагы «Сельводзащита» мамлекеттик агенттиги болуп өзгөртүлдү.
2020-жылдын 7 айындагы өндүрүштүк ишмердүүлүгү тууралуу маалымат
Мамлекеттик агенттиктин маалыматы боюнча, 2020-жылга карата бекитилген болжолдуу пландарда 23 объектте оңдоо-калыбына келтирүү иштери каралган (прокат – 5 объект; жаңы курулуш – 17 объект; авариялык калыбына келтирүү иштери – 1 объект).
Пландаштырылган иштердин натыйжасында 4662 метр коргоочу дамбалар калыбына келтирилип, 10607 короо жана 4651 га айыл чарба жерлерин селден жана суу ташкындарынан коргоону камсыз кылат.
Оңдоо-калыбына келтирүү иштеринин аткарылышы 2020-жылга болжолдон 60,4%ды түздү, каржылоо тиешелүүлүгүнө жараша планга 47,0%ды түздү.
Мындан тышкары, мүмкүн болгон өзгөчө кырдаалдардын кесепеттерин жоюу максатында Кыргыз Республикасынын Өзгөчө кырдаалдар министрлигине караштуу «Сельводзащита» мамлекеттик агенттиги аркылуу потенциалдуу кооптуу материалдар үчүн инерттүү материалдардын авариялык запасын сатып алуу үчүн каптар жана жыртылган таштар даярдалды.
2020-жылдын 7 айында 23 объектинин ичинен 16 объекти (өткөрүп берүү – 4 объект, жаңы курулуш – 11 объект, авариялык-калыбына келтирүү иштери – 1 объект) ишке киргизилген. Аткарылган иштердин натыйжасында 2 миң 825 метр коргоочу дамбалар калыбына келтирилип, 7 миң 278 короо-жай жана 3 миң 661 гектар айыл чарба жерлерин селден жана суу ташкындарынан коргоо камсыз кылынды.
– Жеңилдик
Кыргызстандын аймагы тоолуу өлкөнүн бир топ бөлүгүн – Тянь-Шанды жана жарым-жартылай Алайды ээлейт. Татаал, карама-каршы рельеф уникалдуу ар түрдүүлүгү менен айырмаланат: ойдуңдар, дарыялар жана көлдөр, токойлор жана шалбаалар, тоо өрөөндөрү менен сырттар, талаалар менен чөлдөр кесип өткөн тоо кыркаларынын чынжырлары бул «куттуу» жердин укмуштуудай кооз пейзаждарын жана пейзаждарын түзөт. Деңиз деңгээлинен эң төмөнкү белги – деңиз деңгээлинен 500 м бийиктикте Ош облусунда, эң бийик жери – 7134 м бийиктикте – Ленин чокусу Транс-Алай кырка тоосунда жайгашкан.
Республиканын аймагынын эң бийик бөлүгү анын чыгыш четинде жайгашкан. Сырттар Тянь-Шандын Ички Тянь-Шань деп аталган бул бөлүгүндө өнүккөн. Булар Ара-Бел, Сары-Чат, Кееру, Кегалачап, Сары-Жаз сууларынын алабында деңиз деңгээлинен 3000-4000 м бийиктикке көтөрүлгөн бир аз дөңсөөлүү тектирлер. Бул бийик тоолор начар кесилген, алардын борбордук бөлүктөрүндө байыркы мөңгү мореналары бар. Батышта Жетим-Тоо кырка тоосунан Кара-Кужурская жана Султан-Сары өрөөндөрү созулуп жатат, ал тургай батышта Соң-Көл көлүнүн алабы, түндүк-батыштан Соң-Көл кырка тоосу менен курчалган, ал эми түштүктөн Молдо-Тоо кырка тоосу менен. Күчтүү Күнгөй Ала-Тоо кырка тоосу Казакстан менен чектешет. Ысык-Көл Күнгөй Ала-Тоо менен Тескей Ала-Тоонун ортосунда жайгашкан. Түндүк-батыш тарабынан Ысык-Көлгө Чоң-Кемин өрөөнү, батышында Чүй өрөөнү менен Кыргыз кырка тоосу созулуп жатат.
Суусамыр өрөөнү Кыргыз кырка тоосунун түштүгүндө жайгашкан. Атактуу орус окумуштуусу И.В. Мушкетов 1886-жылы мындай деп жазган: «Күмүш алкактагы изумруд сымал, кооз жашыл шалбаалар ак карлуу тоолор менен курчалган». Түштүк-батыштан Суусамыр кырка тоосу, чыгышынан Жумгал кырка тоосу менен курчалган. Суусамыр өрөөнүнүн батышында Талас өрөөнү созулуп жатат, ал түштүктөн Талас кырка тоосу менен чектешет. Анын түштүк-батыш тарабында дээрлик бири-бирине параллель жайгашкан Угам, Пскем жана Чаткал кырка тоолору жайгашкан. Борбордук Тянь-Шань менен Как-Шаал-Тоонун ортосунда түндүк-батыш тарапта кубаттуу Фергана кырка тоосу созулуп, түндүк-чыгыштан Фергана өрөөнүнүн айланасын түзөт.
Кыргызстандын түштүгүндө дээрлик кеңдик багытында дагы күчтүү Алай кырка тоосу бар жана анын батышындагы уландысы Түркстан тоолору болуп саналат. Аларга параллель чыгыштан батышка карай Кыргызстандын жерлерин Тажикстандан бөлүп турган Транс-Алай кырка тоосу созулуп жатат.
Кыргызстан азыркы мөңгүлөрдүн эң чоң аймактарынын бири. Аянты 7967 км2. Анын тоо кыркаларынын көбү деңиз деңгээлинен 3000 мден ашат жана түбөлүк кар жана мөңгүлөр менен капталган. Өзгөчө ири мөңгүлөр чыгышында топтолгон: бул Эңилчек мөңгүсү (65 км), Семенов (30 км), Петров (19 км) жана башкалар.
Кыргызстандын эң ири бассейндери жана өрөөндөрү жогоруда айтылган. Кыргызстандын рельефинин мүнөздүү өзгөчөлүгү анын тепкичтүү түзүлүшү, вертикалдуу катмарлуулугу. Тоо аралык түздүктөр жапыз тоо этектери зонасы менен чектелип, аны жергиликтүү калк адырлар деп аташат. Жапыз тоо этектеринин үстүндө бийик тоо этектери жана өнүккөн тоо кыркалары жатат. Андан кийин орто тоо жана бийик тоолуу рельефтин катмары пайда болот.Рельефтин татаал мүнөзү өсүмдүктөрдүн пайда болушуна гана эмес, анын территориялык таралуу мыйзам ченемдүүлүктөрүнө да эбегейсиз зор таасирин тийгизет.
– Климат
Тоолуу Кыргызстандын жаратылыш-климаттык шарттарынын жана ландшафттарынын ар түрдүүлүгүн төрт табигый-климаттык зонага бириктирүүгө болот:
Өрөөн-тоо этектериндеги тилке (900 – 1200 мге чейин) жайы ысык, орточо салкын жана карсыз кышы менен жаан-чачындын көп тартыштыгы менен мүнөздөлөт. Бул тилкеде топтолгон оң температуралардын суммасы 3600 – 4900 ºС.
Орто тоо зонасы (900 – 1200дөн 2000 – 2200 мге чейин) типтүү мелүүн климатка ээ, жылуу, нымдуулугу салыштырмалуу жетиштүү, жайында жана кышы мелүүн суук, карлуу. Бул тилкеде топтолгон оң температуралардын суммасы 2700 – 4000 ºС.
Альп алкагы (2000 – 2200 – 3000 – 3500 мге чейин) жайы салкын жана суук, кышкысын айрым жерлерде кар жаашы менен мүнөздөлөт. Июль айында температура болгону 11 – 16 ° C. Кыш узак (ноябрь – март), январдын температурасы 8 – 10°С суук, калган суук айларда 3–7°С нөлдөн төмөн. Альп алкагынын үстүнкү бөлүгүндө үшүксүз мезгил 3 – 4 айга же андан азга чейин кыскарат, андан жогору ал жок болушу мүмкүн, б.а. эң жылуу жай айлары да үшүксүз болбойт. Бул жерде топтолгон оң температуралардын суммасы 600 – 2600 ° C.
Нивалдык алкак (3500 м жана андан жогору) катаал, өтө суук климаты менен мүнөздөлөт. Бул карлуу талаалардын, таштардын, мөңгүлөрдүн, ным топтоо алкагы. Бул алкактын төмөнкү бөлүгүндө да июлдун орточо температурасы 4-7°Сден ашпайт, январдын температурасы нөлдөн -19-22°Сге чейин төмөндөйт. Бул жерде топтолгон оң температуралардын суммасы 600 – 800 ° C ашпайт.
Республиканын аймагынын 20%ке жакыны гана жашоого ыңгайлуу шарты бар аймактарга таандык. Калктын басымдуу көпчүлүгү бул зонада туруктуу жашайт жана экономикалык ишмердүүлүк негизинен бул жерде топтолгон. Республиканын аймагынын жарымына жакыны компенсацияланбаган ыңгайсыздыктын аймактары катары бааланат. Бул зонада тоо-кен ишканалары гана үзгүлтүксүз иштешет, башка чарбалык иштер сезондук мүнөзгө ээ.
–
Гидрография
Кыргызстан Борбордук Азиядагы суу ресурстары дээрлик толугу менен өз аймагында түзүлгөн жападан жалгыз өлкө, бул анын гидрологиялык өзгөчөлүгү жана артыкчылыктары. Республиканын олуттуу суу жана гидроэнергетикалык ресурстары бар, бул анын негизги байлыктарынын бири.
Дарыялардын гидроэнергетикалык потенциалы 174 млрд кВт саатка жакын, кубаттуулугу 19,8 млн кВт саатты түзөт. Суу ресурстарынын эбегейсиз көлөмү 6580 мөңгүдө топтолгон, алардын запасы 760 миллиард куб метрге жакын.
Гидрологиялык аспектиде Кыргызстандын аймагында эки аймак бөлүнөт – агын суулардын пайда болушу жана таралышы. Биринчиге республиканын бийиктиги 2000 мден ашкан тоолуу бөлүгү кирет, агын суулардын таралуу аянты анын пайда болгон аянтынан түз төмөн жайгашкан, тоо этектериндеги өрөөндөр менен тоо ичиндеги ойдуңдардын аймагын ээлейт.
Суу балансында республикада калыптанган суу ресурстарынын көлөмүнүн Кыргыз Республикасынын аймагындагы аларды керектөө көлөмүнөн ашып кетиши басымдуулук кылат, ошондуктан алар мамлекеттер аралык мааниге ээ. Республикада сууну пайдалануунун структурасы төмөнкүчө берилген: сууну керектөөнүн көлөмүнүн 90%ке жакыны сугат дыйканчылыгынын муктаждыктарына, 6%ке жакыны өнөр жайдын керектөөлөрүнө, 3%тен азы калкты суу менен камсыздоого жумшалат. . Токой чарбасы, балык чарбасы, энергетика жана тейлөө сектору чогуу ички суунун жалпы керектөөсүнүн 1%ке чейин колдонушат.
Республикада керектелүүчү суунун жалпы көлөмү 10-12 миллиард кубометрге жетет. м жылына. Дарыяларда, каналдарда, ирригациялык курулуштарда ташуу учурунда суунун коромжусу 1,7—2,3 миллиард кубометрге жетет. м Республиканын табигый (негизинен рельефтик) шарттарына байланыштуу сугат жерлерин суу менен камсыз кылууда негизинен майда дарыялар тартылат, аларда 800 миң гектарга жакыны же бардык сугат жерлеринин 76%ы токтоп турат. Тоо булактарынын агымы бир аз жөнгө салынган, 80 миң га (11 %) жер гана жөнгө салынуучу булактардан сугарылат, калган 720 миң га тирүү агым менен сугарылат.
Кыргыз Республикасында узундугу 10 кмден ашкан 2000ден ашык дарыялар бар, алардын жалпы узундугу дээрлик 35 миң км. Көлдөр, суу сактагычтар жана көлмөлөр эл чарба комплексин өнүктүрүүдө жана иштешинде, суу-энергетикалык ресурстарды түзүүдө, курчап турган чөйрөнү коргоодо, эффективдүү суу балансын түзүүдө чоң мааниге ээ. Суунун олуттуу көлөмү көлдөрдө, тайыз көлмөлөрдө жана суу сактагычтарда топтолгон. Алардын жалпы аянты 6836 чарчы метрди түзөт. км. Көлдөрдүн көбү бийик тоолордо – деңиз деңгээлинен 3-4 миң метр бийиктикте жайгашкан.
Кыргыз Республикасынын Өзгөчө кырдаалдар министрлигине караштуу «Сельводзащита» мамлекеттик агенттигинин балансында 268 селден коргоочу курулма (анын ичинде пайдалуу сыйымдуулугу 4,6 млн.м3 51 сел сактоочу жай) бар, узундугу. коргоочу дамбалар 449,332 км, айылдык калктуу конуштардагы 57 436 кожолукту, ошондой эле 50 927 га сугат жерлерин селден жана сел сууларынан коргоону камсыз кылат.
– аймактагы коркунучтуу табигый процесстер
Бүгүнкү күндө Кыргызстанда эң коркунучтуу жаратылыш кубулуштары бул сел жана суу ташкындары.
Республикада жылына орточо эсеп менен сел жана суу ташкындарына байланыштуу 70ке жакын өзгөчө кырдаалдар болот, бул бардык өзгөчө кырдаалдардын 29-30%ын түзөт.
Кыргыз Республикасынын дээрлик бүт аймагы сел коркунучу бар – бардыгы болуп 3103 сел дарыясы бар. Алардын көбү дарыянын бассейндеринде кездешет. Чүй – 479, Талас – 254, Нарын – 789, Кара-Дарыя – 666, Ысык-Көл – 375.
Сел жана суу ташкындары болушу мүмкүн болгон эң кооптуу аймактар:
– Чүй облусунда Жарды-Кайыңды, Туюк Ысык-Ата, Шамшы түндүк, Кызыл-Суу, Сокулук, Жыламыш, Курумды, Ала-Арча, Нооруз, Ысык-Ата, Кегети өрөөндөрү;
– Ысык-Көл облусунда, Ак-Терек, Четинди-Тоссор, Барскоон, Кумтөр (Нарындын жогорку агымында, Петров көлүндө), Чоктал, Зындан-Тоң, Курумду-Тоң, Жер-Үй-Ак өрөөндөрүндө. -Сай, Ак-Терек, Коңур-Өлөң-Ак-Терек, Каракол, Сары-Жаз, Эңилчек, Чоң-Койсу;
– Талас облусунда Чичирканак, Үрмарал жана Кара-Буура өрөөндөрүндө;
– Ош облусунда Кичик-Алай-Ак-Буура өрөөнүндө;
– Баткен районундагы Ак-Суу-Шахимардан өрөөнүндө, Исфайрам-Сайда;
– Шамси-Түштүк өрөөнүнүн Нарын аймагында. (Бузулгансуу көлү), Аңырты, Укек, Каракум-Кел-Укек, Кара-Күңгөй-Укек-чыгыш.
Бийик тоолуу көлдөрдүн жарылуусунан келип чыккан суу ташкындарынын өтүшү үчүн эң мүмкүн болгон мезгил июль-август, жылдын шартына жараша сентябрдын ортосуна чейин созулушу мүмкүн.